HASAN CEMAL, 1915:ERMENİ SOYKIRIMI
· Hasan Cemal, Ermeni meselesi konusunda kişisel serüvenini yazar gibi. Ama o aslında bir kuşak Türk aydınının devletle, resmi tezle hesaplaşma mücadelesini anlatıyor. Hrant’ın arkadaşı, çok içten bir uslupla, sıradan ama iyi bir muhabir gibi…
Bizde ‘Ermeni’ ya da ‘Kürt’ meselesi olarak anılan sorun aslında baştan aşağıya bir ‘Türk sorunu’! Bir başka ifade ile ‘Türk devletinin yarattığı bir sorun’, artı bu sorunla T.C. vatandaşı Türklerin ilişkisi. Yani ilişkisizliği, kasti ve resmi ilgisizliği ya da yapay, üretilmiş tahrif edilmiş tarihle boğuşması, hakikatle karşılaşmak/yüzleşmek istememesi…
1915’de Osmanlı Ermenilerinin başına gelenler hakkında, çok uzun süren sessizlik kalkanı bir süredir kalkmaya başladı. Sis bulutunu dağıtan en önemli aktör, hayatta iken yaptıklarıyla Hrant ve öldürülmesinden sonra da Hrant’ın siyasi mirasçılarının çalışmaları.
ARTIK ESKİSİ GİBİ DEĞİL
Hrant’ın Istanbul’daki cenazesine yüzbinlerce insanın katılması bence bir milat. O gün Istanbul sokaklarında yürüyen insanlar, başta Ermeni diasporasını hayrete düşürecek bir şekilde, bütün Türklerin, Ermeni konusunda Türk resmi devleti gibi düşünmediğini/davranmadığını gösterdi.
Kuşkusuz kronolojik olarak 1915 sırasında ve sonrasında İttihat Terraki’ye muhalefet eden bir avuç aydın, hatta vali, kaymakam, mutasarrıfın varlığından yavaş yavaş haberdar oluyoruz. Ayşe Nur ve Ragıp Zarakolu’nun linç ve hapis cezalarını göze alarak yayınladıkları kitaplar da bize resmi gerçeği sorgulamamızı öğretti. Taner Akçam’ın bu alandaki katkısı tayin edici olsa gerek. Akçam, İsmail Beşikçi’nin Kürt meselesi hakkında yaptıklarını Ermeni konusunda gerçekleştirdi. Resmi yalanları bir bir yakaladı ve teşhir etti. Soykırım gerçeğini okurun gözünün içine soktu.
Daha yakın bir geçmişte Ahmet İnsel’in Fransa’da yaşayan Ermeni bir akademisyen meslekdaşı ile gerçekleştirdiği unutma/hatırlama, inkar/kabul , Türk/Ermeni ikilemlerinde dolaşan diyalogları ve bunların kitap halinde yayınlanması da bu süreçte önemli bir çalışma.
Aralarında A.İnsel, Cengiz Aktar, Ali Bayramoğlu ve Baskın Oran’ın da bulunduğu bir grup aydının ‘Özür Diliyorum’ kampanyası, Türk toplumunun Ermeni meselesinde artık eskisi gibi ilgisiz, vurdumduymaz ve ezberletilmiş resmi tezi tekrar etmediğini ilan etti.
Galiba üç yıldır 24 Nisan’ı ananların yaşadığı bir Türkiye’deyiz. Soykırım sözcüğü de artık eskiden olduğu mecburi öneki ‘sözde’ olmadan da kullanılabiliyor.
Ermeni sözcüğü, yüzyıl önce ‘sadık millet’ anlamını taşıyordu. 1915’den sonra önce yok sayıldı, anlamsızlaştırıldı sonra da küfür haline getirildi. Öyle ki PKK ilk çıktığında onlara da ‘Ermeni dölü’ dedi milliyetçi resmi kutup. Böyle bir ortamda ‘Hepimiz Ermeniyiz’ diye slogan atmak, ‘1915 soykırımdır’ demek müthiş bir vicdan gücü, bilgi, akıl ve cesaret gerektirir. Çünkü bugün hala hem resmi kesimlerde hem de toplumun çok farklı katmanlarında olağanüstü güçlü, üstü örtülü de olsa bir Ermeni düşmanlığı var: ‘’Benim en iyi arkadaşım bir Ermeni ama soykırım tamamen bir emperyalist yalanıdır!’’. ‘’Savaşta maalesef olur böyle şeyler, onlar da bizi kesmiş!’’. ‘’Batı’nın uydurması…Fransa, Cezayir’de ne yaptı?’’. ‘’Asala bitti PKK başladı…Dikkat et’’.
Toprağı bol olsun Hrant, bir keresinde çok net anlatmıştı: ‘’Bu 1915’i niye kurcalamaz bu devlet, bu millet biliyor musun? Çünkü kurcalarsan ve sorumluları filan ortaya çıkarmaya kalkışırsan, Türkiye’nin ekonomi politiği olduğu gibi değişir’’. Gerçekten de 1915 öncesi bir karış toprağı olmayanların 1915 sonrasında ağa filan olduklarını biliyoruz. Türk egemen sınıfının zenginlik kaynakları arasında en önemlisi, el konulan daha sonra da bir kısmı devletçe müsadere edilip belirli kişilere dağıtılan Ermeni mal ve mülkü…
FİKRİ VE VİCDANİ MUHASEBE
Hasan Cemal’in ‘1915: Ermeni Soykırımı’ kitabından sözetmek için bunca uzun bir girizgah gerekliydi. Hasan Cemal benim mesleki hayatımdaki ikinci Genel Yayın Yönetmenim. Gazetecilik mesleğine önem veren, bu alandaki gelişmeleri izleyen bir yönetici. Siyasi-ideolojik alan ve konularda her zaman her olayda hemfikir olmasak da, Hasan Cemal’in dürüstlüğü ve iyiniyeti, onu tanıyan, onu okuyan her insan için tartışılmaz bir veri…
Cemal Kürt meselesinde de aydın vicdanını temsil etmeye çalışıyor. Barış için çabalıyor gazeteci olarak, fikir adamı olarak.
Hatırlıyorum, Cumhuriyet’te iken yakın çalışma arkadaşlarını kitap yazmaları için teşvik ederdi: ‘’Oğlum her gün 5 sayfa yazsan 2 ayda bir kitap çıkar, bir ay da onu toplayıp düzenlersin işte sana kitap… Gazetede ilk baskının reklamı da bedava!’’
Hasan Cemal’in fikri ve mesleki hayatı, Kürt ya da Ermeni meselesi olsun, AKP iktidarıyla ilişkiler olsun, dinamik, özeleştirinin hep var olduğu bir yaşam. Doğan Avcıoğlu’nun bilinen ‘sol’ görüşlerinden İlhan Selçuk’un yine bilinen meşum ideolojisi, sonra daha modern bir sol, ardından liberalizm, AKP yanlılığı ve nihayet şimdilerde daha olgun, daha güncel, barışçı, bağımsız demokrat ve özgürlükçü bir perspektif…
Hasan Cemal’in Ermeni meselesi hakkında yazı ya da kitap yazmasının ayrı bir özelliği vurgulanıyor: Cemal Paşa’nın torunu olunca her sözcük, her cümle kimileri tarafından farklı yorumlanabilir. Bence bu ailevi ilişkiler, yazarı belki psikolojik olarak etkilese de tayin edici değil. Hasan Cemal, Cemal Paşa’nın torunu olmasa da bu kitapla bir Türk aydınının tayin edici siyasi bir konudaki entelektüel ve vicdani muhasebesini kaleme aldığı için çok önemli bir işlevi yerine getiriyor: Bugüne kadar Ermeni meselesinde devlet bize ne dedi ve ne yaptı? Biz nasıl karşılık verdik? Ermeni meselesinin devletin söylediği gibi olmadığı ortaya çıkınca ne oldu? Bu trajik değişime nasıl yanıt verdik?
Bu süreçte, Ermenilere, benim gibi düşünmeyen hatta bana açıkça saldıran Türklere karşı ne yapacaktım?
Cemal işte tüm bu sorulara ve Ermeni meselesine değen diğer sorulara kendi yanıtlarını veriyor.
Hatırlıyorum, Hrant’ın öldürülmesi kuşkusuz hepimizi, özellikle Hrant’ı tanıyan/tanımış herkesi şoke etmişti. Hasan Cemal şöyle böyle değil çok esaslı bir şekilde çarpılmıştı. Bunalıma girmişti. Bu kitap Cemal’in Hrant’a postmortem bir selamı, bir saygı duruşu. Üstelik de tam da Hrant’ın istediği, hedeflediği bir şekilde, bir Türk aydınının Ermeni meselesini nasıl kavraması, nasıl içselleştirmesi gerektiğini satır satır açıklayarak. Hasan Cemal tabi ki sadece kendi adına yazıyor ama bu kitapta bence bir kuşağın (Galiba 68) özeleştirisi var. Solcuyken ya da Kürt mücadelesine saygı duyarken, Kürt mücadelesini desteklerken, Ermeni meselesini ne kadar biliyor, kavrıyor ve duyuyordu Türkler, Türk aydınları? Hüzünlü bir çelişkidir: 70’li yıllarda Ankara’da Vietnam’la Dayanışma Mitinginin akşamında evde devrimcilerden biri ilk kez Ermeni Soykırımı deyimini duymuştu. ‘Yok canım ne soykırımı…Misyoner papazların uydurması’.
Ahmet İnsel’in kitabında vardı, Hasan Cemal’inkinde de var: 50’li, 60’lı, hatta 70’li 80’li yıllarda Ermeni meselesini nasıl kavrıyorduk? Asala konusunda mesela çoğumuz ilk başlarda (Belki bugün hala) aynen devlet gibi düşünmüyor muyduk?
‘Asala terörünün haritası’ gibi çok fiyakalı bir yazı (Cemal de bahsediyor kitabında) yazmış birini çok yakından tanıyorum.
HANGİ TARAFTASIN HANGİ KONUDA?
Cemal, Mülkiye mektebinden bugüne Ermeni konusundaki kavrayış ve algılamasının nasıl geliştiğini, değiştiğini, evrildiğini anlatıyor. Teorik, akademik gerekçelere zaman zaman değinse, alıntılar yapsa da, Cemal’in kitabı bir anı, bir günlük samimiyetinde yazılmış. Sonlara doğru New York kahve muhabbetleri biraz fazla uzadığı için ben editör olsam kısaltırdım ama neyse…Başta Los Angeles’deki Ermeni toplantısı sonra Istanbul’daki yargılama sahneleri, iyi bir muhabirin kaleminden çıkmış kareler.
Bunca değerli bir kitap gerekli ve yeterli ilgiyi gördü mü? Mesela bizim Çanakkale’de, adı lazım değil bir takım yazarların kitapları hemen beşer beşer vitrinlere çıkarılırken Cemal’in kitabı sipariş bile edilmemişti. Çünkü ‘1915:Ermeni Soykırımı’ öyle ayaklarını uzatıp, fındık fıstık yerken okunacak türden bir kitap değil. Anlayanı, anlamak isteyeni, rahatsız edici bir kitap. Belki de insanı karamsarlığa, utanmaya sürükleyecek bir kitap. Kitabın daha başlığı ve kapak fotografı da her türlü resmi kalıba karşı.
İnternet’de şöyle bir baktım. Kitap çıkalı neredeyse 2 ay olmuş, bırakın ayrıntılı bir eleştiri/değerlendirme yazısını doğru dürüst bir tanıtım yazısı bile göremedim. Ama mesela ASİMED’in bildirisi var. ASİMED’i bilmiyor musunuz? Hayır medikal bir kuruluş değil. Asimetriyle de bir ilişkisi yok. ASİMED, ‘Asılsız Soykırım İddialarıyla Mücadele Derneği’ demekmiş!
Peki TADF’yi tanıyanınız var mı? Bu kuruluşun bildirisinden bir paragraf: ''Hasan Cemal "1915" Ermeni Soykırımı" adlı yeni bir kitap çıkardı. Kitabın adından ne yazdığı belli: 1915 Ermeni Tehciri, kıyım değil, soykırımdır. Amerika'daki Ermeni basini bu kitabi ove ove biteremiyor. TADF olarak Hasan Cemal adli sozde yazara hem protesto yazisi hemde tarih dersi vermek icin harekete gecmistir. TURK MILLETININ ONURLU TARIHINE laf edenlerin vatan ve bayrak sevgisinden yoksun,vatana ihanet ettigi aciktir.''
TADF, Türk Amerikan Dernekleri Federasyonu’nun kısaltılmış hali. Hasan Cemal’e ‘sözde yazar’ demeleri size bir şey hatırlattı mı? Genelkurmay Başkanlığının bir bildirisinde Kürtlerden ‘Sözde Vatandaş’ diye bahsediliyordu!
Hasan Cemal’in kitabının değerini kavramış ve yazmış birkaç kalem, Yasemin Çongar, Cüneyt Özdemir, Ahmet Hakan, Sanem Altan, Mehmet Ali Birand, Cengiz Çandar, Karin Karakaşlı, Rober Koptaş…Agos, yerli ve yurtdışındaki Ermeni İnternet sitelerinde de kitaba hakkını verenler var. Yavuz Baydar da iyi bir yazı yazmış, Nazlı Ilıcak, belli ki okumamış, üç satırla geçiştirmiş. Göremediklerim ya da atladıklarım varsa bağışlasınlar.
Hasan Cemal’e karşı, ASİMED ve TADF’ın cephesinde yer alanlar Serdar Turgut, Murat Bardakçı, Soner Yalçın, Oray Eğin . Bu isimlere hiçbir itirazım yok, çünkü bulundukları siyasi-ideolojik konuma uygun tutum takınmışlar. Bu saflarda Işıl Özgentürk’ün adına rastlamak beni hem şaşırttı hem de üzdü. Birileri, Hasan Cemal ve kitapla ilgili bir video hazırlayıp You Tube’a koymuşlar. Düşmanlığın, hıncın böylesi az görülür. Tartışma kültürü ve ötekine saygının neresindeyiz Allahaşkına?
Hasan Cemal bana kalırsa şu mesajı veriyor Türklere: ‘’Birey ol, bağımsız ol, devlete değil kendine güven, ötekini öğren ötekine saygı göster, vurma kırma, geçmişini gözden geçir, takıldığın yerlerde haklıyla haksızı ayıracak kriterlerin arasında milliyetçilik olmasın, vicdan olsun, barış olsun…’’.
Erivan’a kadar gitmeye gerek yok. Soykırımı anlamak ve hissetmek önemli. Yüzleşince kendi geçmişimizle, evet gerekirse tazminat da ödenince mağdurlara, hatta torunların torunları eski arazi ve evlerine geri dönünce belki de anıt dikmeye filan da gerek kalmayabilir.
Yeni bir kent kurarız o zaman Diyarbakır’la Malatya’nın oralara bir yerlere:Hrantgert!
(+) express dergisinin ekim-kasım-aralık 2012 tarihli 131. sayısından.
Yorumlar