Hukukun, iktidarın önemli bir ideolojik aracı olarak işlev
gördüğü ülkelerde, fotoğrafın yargısal kaderi, fotoğraftaki kişinin iktidarla
ilişkisi temelinde kurulur. Yoksul ve mülksüzlerin sefil perişan hallerini her
gün medyada görebilirsiniz ama zengin ve muktedirler, özel hayatlarını
korumasını, devletle birlikte, iyi bilir.
Bu fotoğraflar Türkiye’de
çekilse gazeteler yayımlar mıydı?
Türkiye’de de, Kraliyet ailesi olmamasına rağmen, geçmişte üst düzey devlet yöneticilerinin ya da medyatik ünlülerin, kamu alanı sayılamayacak özel alanlarda, kendilerinden habersizce, gizli bir şekilde fotoğrafları çekildi, bazıları yayımlandı, bazıları yayımlanmadı. Fotoğraf, görsel bir haber unsuru olarak, kamu yararı içeriyorsa, herhangi bir kişi ya da grubun herhangi bir hakkını ihlal etmiyorsa yayımlanabilir. Son yıllarda Batı’da gelişen ‘İmaj Hakkı’ ilkeleri çerçevesinde, kamu alanında bile olsa, bir kişinin fotoğrafının yayımlanabilmesi için sözkonusu kişinin özel/yazılı izninin alınması gerekir. Çünkü fotoğrafta görülen beden, o kişinin özel bedenidir ve bu beden üzerindeki tüm haklar münhasıran kendisinindir.
Türkiye’de de, Kraliyet ailesi olmamasına rağmen, geçmişte üst düzey devlet yöneticilerinin ya da medyatik ünlülerin, kamu alanı sayılamayacak özel alanlarda, kendilerinden habersizce, gizli bir şekilde fotoğrafları çekildi, bazıları yayımlandı, bazıları yayımlanmadı. Fotoğraf, görsel bir haber unsuru olarak, kamu yararı içeriyorsa, herhangi bir kişi ya da grubun herhangi bir hakkını ihlal etmiyorsa yayımlanabilir. Son yıllarda Batı’da gelişen ‘İmaj Hakkı’ ilkeleri çerçevesinde, kamu alanında bile olsa, bir kişinin fotoğrafının yayımlanabilmesi için sözkonusu kişinin özel/yazılı izninin alınması gerekir. Çünkü fotoğrafta görülen beden, o kişinin özel bedenidir ve bu beden üzerindeki tüm haklar münhasıran kendisinindir.
ZENGİNLERE ÖZEL MUAMELE
Türk mahkemelerinden nasıl bir karar çıkardı?
Çeşitli ülkelerin yargısal tarih, anlayış ve kültürleri farklı olduğu için, AB’nin 100 bin sayfayı bulan muktesabatını da hesaba katsak bile, farklı ülkelerin mahkemeleri, benzeri hatta aynı konularda farklı hükümler verebiliyor. Hukukun da, iktidarın önemli bir ideolojik aracı olarak işlev gördüğü ülkelerde, fotoğrafın yargısal kaderi, fotoğraftaki kişinin iktidarla ilişkisi temelinde kurulacaktır. Yoksul ve mülksüzlerin sefil, perişan hallerini her gün medyada görebilirsiniz ama zengin ve muktedirler, özel hayatlarını korumasını, devletle birlikte, iyi bilir.
Türk mahkemelerinden nasıl bir karar çıkardı?
Çeşitli ülkelerin yargısal tarih, anlayış ve kültürleri farklı olduğu için, AB’nin 100 bin sayfayı bulan muktesabatını da hesaba katsak bile, farklı ülkelerin mahkemeleri, benzeri hatta aynı konularda farklı hükümler verebiliyor. Hukukun da, iktidarın önemli bir ideolojik aracı olarak işlev gördüğü ülkelerde, fotoğrafın yargısal kaderi, fotoğraftaki kişinin iktidarla ilişkisi temelinde kurulacaktır. Yoksul ve mülksüzlerin sefil, perişan hallerini her gün medyada görebilirsiniz ama zengin ve muktedirler, özel hayatlarını korumasını, devletle birlikte, iyi bilir.
Fransa’da çekilmiş olmasına karşın Türkiye’de hemen hemen
tüm gazeteler bu fotoğrafları kullandı. Bu durum basın etiği açısından bir
sakınca yaratır mı?
Bir ülkede yayını yasaklanan bir fotoğrafın bir başka ülkede yayımlanması, kaçınılmaz olarak daha çok hukuki bir sorun. Söz konusu örnekte, mahremiyetini korumak isteyen Kraliyet ailesi üyesinin avukatı, Türkiye’de de bu fotoğrafı yayımlayan medya organlarına dava açabilir. Sonucu, teknik hukuki gerekçelerden çok, Ankara ile Londra arasındaki ilişkilerin içtenlik derecesi belirleyecektir herhalde.
Bir ülkede yayını yasaklanan bir fotoğrafın bir başka ülkede yayımlanması, kaçınılmaz olarak daha çok hukuki bir sorun. Söz konusu örnekte, mahremiyetini korumak isteyen Kraliyet ailesi üyesinin avukatı, Türkiye’de de bu fotoğrafı yayımlayan medya organlarına dava açabilir. Sonucu, teknik hukuki gerekçelerden çok, Ankara ile Londra arasındaki ilişkilerin içtenlik derecesi belirleyecektir herhalde.
Kate’in yerinde sıradan biri olsa fark eder miydi?
Teorik olarak fark etmemesi gerekir. Ha Kate ha Ayşe... Ama Kate, soylu bir aileye mensup olup, dolaylı da olsa ünlü bir iktidar şahsiyeti olduğu için, bugünkü egemen medya anlayışının magazin yaklaşımında, Kate’in haber değeri daha yüksek...
Teorik olarak fark etmemesi gerekir. Ha Kate ha Ayşe... Ama Kate, soylu bir aileye mensup olup, dolaylı da olsa ünlü bir iktidar şahsiyeti olduğu için, bugünkü egemen medya anlayışının magazin yaklaşımında, Kate’in haber değeri daha yüksek...
CHARLIE ANARŞİST ATEİST
Fransa’da Charlie Hebdo dergisinin yayımladığı
karikatürleri nasıl yorumluyorsunuz?
Charlie Hebdo basın özgürlüğü anlayışında, anarşist ve ateist ideolojiyi de benimsemiş olduğu için, Allah, Tanrı, Peygamberler ve bütün dinlerle dalga geçmek mübah olarak kabul ediliyor. Bugün bütün dünyada herkesin (Medya, devletler, okurlar) üzerinde kesinlikle hemfikir olduğu bir düşünce, ifade, basın özgürlüğü kavramı/tanımı yok. Charlie Hebdo, benim çok eskiden beri izlediğim bir yayım organı. Canard Enchaine hatta Liberation da, benzeri bir basın özgürlüğü anlayışını savunmakla beraber, her zaman, her konumda aynı tür malzemeyi kullanmıyor. Bu tür yayım organları, sadece İslamiyet değil, Hıristiyanlık, İsa, Musa, Musevilik, Budizm’le de müthiş dalga geçerler. 1789 ve 1968’in ülkesinde böyle bir anlayış mevcut.
Charlie Hebdo basın özgürlüğü anlayışında, anarşist ve ateist ideolojiyi de benimsemiş olduğu için, Allah, Tanrı, Peygamberler ve bütün dinlerle dalga geçmek mübah olarak kabul ediliyor. Bugün bütün dünyada herkesin (Medya, devletler, okurlar) üzerinde kesinlikle hemfikir olduğu bir düşünce, ifade, basın özgürlüğü kavramı/tanımı yok. Charlie Hebdo, benim çok eskiden beri izlediğim bir yayım organı. Canard Enchaine hatta Liberation da, benzeri bir basın özgürlüğü anlayışını savunmakla beraber, her zaman, her konumda aynı tür malzemeyi kullanmıyor. Bu tür yayım organları, sadece İslamiyet değil, Hıristiyanlık, İsa, Musa, Musevilik, Budizm’le de müthiş dalga geçerler. 1789 ve 1968’in ülkesinde böyle bir anlayış mevcut.
İDEOLOJİK OLGUNLUK GEREKİYOR
Dini konularda da özel hayat gibi sınırlar var mıdır? Bu karikatürler dava edilirse sizce nasıl sonuçlanır?
Charlie Hebdo, daha önce Danimarkalı karikatüristlerin çizdiği Muhammed ve İslamiyet konusundaki karikatürleri yayımladığında, Fransa’da bir Müslüman örgüt tarafından mahkemeye verilmişti. Sözkonusu Fransız mahkemesi Charlie Hebdo’nun bu karikatürleri yayımlamasını basın özgürlüğü/hiciv/eleştiri kapsamında değerlendirdi ve dergi mahkum olmadı.
Tayin edici olan şu: Bir haber, bir fotograf, bir karikatür şiddet övgüsü ve ayrımcılık yapmadığı sürece, ‘geniş bir kesimin tepkisini çekecek olsa bile’ özgürce yayımlanmalı. Devlet, din, iktidar, Ahmet, Mehmet, Kate ya da Ayşe hiçbir kurum ya da kişinin bu çerçevede, eleştiri ve/veya hicivden muaf tutulması gerekir. Tabu olan yerde özgürlük tam değildir. Sonuç olarak, teori farklı ilkeler/yaklaşımlar önerse de, uygulamada, din olsun, özel hayat olsun bir dizi kural, güç dengeleri çerçevesinde yorumlanıyor.
Yaratıcılık, yasa ya da mahkeme kararıyla sınırlanabilecek bir alan değil. En keskin eleştiriye hatta hakaretlere karşı sakin, ağırbaşlı, şiddet içermeyen tepki verebilmek de kültürel, siyasi, ideolojik olgunluk gerektiriyor.
Dini konularda da özel hayat gibi sınırlar var mıdır? Bu karikatürler dava edilirse sizce nasıl sonuçlanır?
Charlie Hebdo, daha önce Danimarkalı karikatüristlerin çizdiği Muhammed ve İslamiyet konusundaki karikatürleri yayımladığında, Fransa’da bir Müslüman örgüt tarafından mahkemeye verilmişti. Sözkonusu Fransız mahkemesi Charlie Hebdo’nun bu karikatürleri yayımlamasını basın özgürlüğü/hiciv/eleştiri kapsamında değerlendirdi ve dergi mahkum olmadı.
Tayin edici olan şu: Bir haber, bir fotograf, bir karikatür şiddet övgüsü ve ayrımcılık yapmadığı sürece, ‘geniş bir kesimin tepkisini çekecek olsa bile’ özgürce yayımlanmalı. Devlet, din, iktidar, Ahmet, Mehmet, Kate ya da Ayşe hiçbir kurum ya da kişinin bu çerçevede, eleştiri ve/veya hicivden muaf tutulması gerekir. Tabu olan yerde özgürlük tam değildir. Sonuç olarak, teori farklı ilkeler/yaklaşımlar önerse de, uygulamada, din olsun, özel hayat olsun bir dizi kural, güç dengeleri çerçevesinde yorumlanıyor.
Yaratıcılık, yasa ya da mahkeme kararıyla sınırlanabilecek bir alan değil. En keskin eleştiriye hatta hakaretlere karşı sakin, ağırbaşlı, şiddet içermeyen tepki verebilmek de kültürel, siyasi, ideolojik olgunluk gerektiriyor.
Yorumlar